ìàøùéå úéøáä
úåöøàá úåçéçö
úåò÷ø÷
?äçéçö ò÷ø÷
éäî
|
"äçéçö ò÷ø÷"
øéãâäì úðî
ìò ,úàæ íò .çéçö
øéåà âæîì úñçåéîä
ò÷ø÷ äðéä äçéçö
ò÷ø÷
íäéðùìå ò÷ø÷
úøãâäå úåçéçö
úøãâä - :âùåîá
úåéåáçä úåøãâä
éúùì úåðôì
ùé
ø÷éòá ,ìåáìáì
ìéáåî úåðåùä
úåøãâää ïéá
øåùé÷á øñåçä
.íéáø íéøù÷äá
íééùåîéù
äçéçö ò÷ø÷
,äøåøá äøãâäá
êñçä úåøîì
êà ."ò÷ø÷" äîå
"çéçö" áùçð
äîì øù÷äá
.úåøåøá úåðåëúá
úðééôåàî
|
|
|
úåðåù åìà
íéøåæàá úåò÷ø÷ä
.à"äåãë éðôî
37% ïééôàî äöçîì
çéçöå çéçö
íéì÷à
,Goudie and Warren ,Cook) úåéåçìì
úåñçéúî íìåë
,úåðåëú òáùá
úåçì úåò÷ø÷î
.(p.45 ,1993
|
|
ò÷ø÷ ,äñâ äøåèñ÷è
:úåèìåá úåðåëú
òáøàì íéîøåâ
äééìá éëéìäúáå
íéîá øåñçîä
*
.ò÷ø÷ä ìù úéèéà
úåçúôúäå êåîð
úåñéñî øùåë
,äçåèù
.íéñâ äéìá
éøöåúå óåùç
òìñî ìù íéáçøð
íéøåæà *
.(úéøáãî "äëì")
òìñä éðô ìò
("äðéèô") ÷ã
çèù éåñéë ìù
èìåá éåèéá
*
.(íéìåàà) çåø
éìáåî íéøîåç
ìù úøáâåî úôñåú
*
ïúéð íù ,äéìøèñåàå
äøäñ úàîâåãë
íéîåã÷ øáãî
éøåæàá ãçåéîá
,êåîð äééìá
áö÷ *
.ãåàî úåøâåáî
úåò÷ø÷ íò
íéáçøð íéøåæà
àåöîì
òåôéùì øåù÷ä
ò÷ø÷ì ò÷ø÷î
äðåù úåâäðúä
óñî äàöåúë
ò÷ø÷ä úåìåáâ
ïéá ãç øáòî
*
.íééðâøåà
íéøîåçå ìåç
íéàùåðä çåø
éîøæ ,æå÷éðä
úìåëé ,úåðåøãîä
.úåçì úåò÷ø÷á
íééåöîä äìàî
êåîð äéìá óñ
*
|
| |
úéìåç ò÷ø÷
|
| |
|
äééìáä éëéìäú
ìù øöåúë íéçéçö
íéøåæàá ãçåéîá
íéøöåð úéìåç
ò÷ø÷ åà äñâ
äøåèñ÷è
,ùáåéå úåáéèø
,íéöçì øåøçù
,íéì÷éîéëåéá
,íéì÷éîéë ,çìî)
íéùáé íéîéì÷àá
íéçéëùä
äøéáòî çåøä
.éôåñä øöåúä
íä íéðáàäå
íéòìñä .(úéîøú
úåáçøúä ùîùä
úðéø÷ ìù äøéãç
ìäàñäå äøäñä
÷áà) íøå÷îî
÷åçø úéñøçäå
èìéñä éøéâøâ
úà ,÷áàë éáéè÷ìñ
ïôåàá
øöåéå øåæàá
øàùð ìåçä .(éèðìèàä
ñåðàé÷åàä
ìù íéèðîéãñì
éùàøä íøåúä
àåä ä÷éøôàî
úìåëé ùé çåøä
éò÷ùîî úøöåðä
ò÷ø÷ì .äééìáä
éøåæàá ò÷ø÷ä
éðô ìòî úåðåéã
éçèùî
ò÷ø÷á íéîùâ
éî ìù äèéì÷
íéçéèáî åìà
íéäåáâ íéëøò
ãåòá .íéî ìù
äìåãâ ìåçìç
ïéãò í÷øî
íò ò÷ø÷á øùàî
äúåçô åæ ò÷ø÷á
íéçîöä úëéøöì
"íéîä úæéçà"
éøä úéìåçä
ïîæ úåòéôåî
úå÷æç úåçåø
íà .íééàì÷ç
íéìåãéâì íéôñåð
íééù÷ äáéöî
úéìåç ò÷ø÷
.øúåé
úåðåéãå ìåç
úòåðú .ìåçä
éåñéë é"ò äãçëä
úðëñá íéàöîð
íéìéúùä ,äèéáðä
øçàì øö÷
.äé÷ùäë úéàì÷ç
úåìéòôå íéëøã
,íéðáî íâ äðëñá
äãéîòî
|
| |
äãåãø ò÷ø÷
|
| |
|
úøéöò é"ò
äçåèù ò÷ø÷
äìà íéøåæàá
íéøéúåî úåðåøãîá
äééìá éëéìäúå
íùâä úîéøæ
íéîäù ãåòá
éìéò øâð éî
ìù äìåãâ úåîë
úãáàî úåðåøãîá
úéçèù ò÷ø÷
.ò÷ø÷ä úåçúôúä
úáéáñ äååäî
úçúåôî äðéàù
äãåãø ò÷ø÷
.éåãéàä êéìäúá
äáø úåøéäîá
íéãáåà ,íéøúåðä
ìò äéçîöä
.äéìáä éëéìäú
éðôî äðâäá äì
òééñì äëéøö
øùà äéçîöì
úéúééòá ìåãéâ
.äéòø éãé ìò
úéñçé äáø
úåì÷á úìãìãúî
åìà úåò÷ø÷
|
| |
úéòìñ ò÷ø÷
|
| |
|
úåøåöá íéòéôåîä
,íéù÷ çèù éðô
íä ,âø åà ,äãîç
,éøáãî óåöéø
íâ äðåëîä ,éòìñ
óåöéø
áåøì äòéôåî
äæ âåñî ò÷ø÷
.íééúù ãò úçà
ïáà úáëùá ë"øãá
,úåìåâò åà úåéúéåæ
é"ò åà íéî
,çåøä é"ò íéîøâðä
äééìá éëéìäú
ìù øöåú íäå
,äéçîö ïéà íäá
íéøåæàá
êà ,äééìáä
êéìäú éðôî
ò÷ø÷ä ìò ïâî
éòìñ óåöéø
.ò÷ø÷ä ð"ôò
íéðáà ìù äãéãð
ìåòéú éãé
ìò äéæåøàä
êéìäú úöàäì
íåøâì íéìåëé
(áëø ìù äëéøã
éñô ïåâë) úåòøôä
.íéðâåî àì
ò÷ø÷ éøåæàì
íéîä
|
| |
äçåìî ò÷ø÷
|
| |
|
íéãøåéä íéèòîä
íéîùâä .íéçìî
íéøöåé ò÷ø÷á
íéìøðéî ìù
íééîéë äñîäå
øáòî éëéìäú
úéæçá øáèöî
çìîä ,äàöåúä
.ò÷ø÷ä ïî çìîä
úà äöåçä óåèùì
íéøåîà çéçöä
øåæàá
ìåëé çìî .íåäúä
éîå äøéôñåîèàä
íä çìîì íéôñåð
úåøå÷î .íùâ
òåøà ìë ìù
äáèøää
íà Silcrete , ïãéñ
éçìîî äøå÷î
íà Calcrete äðåëîä
èåìéî úáëù
øåöéìå øáèöäì
úáëù úà íéôùåç
äéæåøàä éëéìäú
,ïîæ øçàì .ñáâî
äøå÷î íà Gypcrete-å
,ïøåöî äøå÷î
äù÷ ,åæ òìñ
äáëù äôùçð
íäá íéáø íéøåæàá
.çèùä éðô ìò
òìñë äòéôåîä
èåìéîä
úåøáèöä é"ò
íéøåâñ æå÷éð
éðâàá íâ øáèöî
çìî .øàååçî
åà äìéâø øéâ
ïáàî äìéãáäì
øåáò ìåùëî
úååäî íéçéçö
íéøåæàá úåçåìî
úåò÷ø÷ .äéìà
íøåæä éìéòä
øâðäî íéçìî
.éàì÷ç øåöé
øåáò åà äéðá
|
| |
úåéàìô éøåùéîå
øáãî úåàð
|
| |
|
íéçì íéøåæà
.åìà íéîì äøåù÷ä
ò÷ø÷ä íâ åîë
íéçéçö íéøåæàá
áåùç áàùî
íä íéî
äðéçáî ïä íúåà
ááåñä óåðäî
ãç ïôåàá íéìãáð
çéçö øåæàá
íéî øå÷î íéááåñä
íå÷î íéùôåú
øáä ééçå úåàì÷ç
,äéòø åìà íéøåæàá
.äñîåéáä øåöé
úðéçáî ïäå
úéìàåæéå
.éúåòîùî
|
| |
|
éî úáéàùî
ïäå éìéòä øâðäî
ïä íéçìî úåøáåö
ïäù íåùî ãåàî
úåçåìî áåøì
úåéàìô
åìà úåéòá
.òåðéî úìåëéå
úåãåñé úðâä
:ïäå úåéàìôì
úåøåù÷ úåéñãðä
úåéòá éúù
.íåäú
,çìîä ìù äééìá
,ò÷ø÷ä úåñéçã
ìù íééúðåòå
íééáçøî íééøåæçî
íééåðéù ìùá
úåîøâð
.çèùä éðô ìù
øîåçä úåôéôöá
äéìòå íéçåìî
íéî êåúî çìî
ìù úåãéàúä
.(p. 219 ,1993 ,Goudie and Warren ,Cooke)
|
| |
íééîéì÷à
íééåðéù
|
| |
|
ìù äàöåú ïä
íéúéòì .éçëåðä
ùáéä íéì÷àä
ìù øöåú ãéîú
ïðéà øáãîå
ò÷ø÷ ìù úåòôåú
íéøåæàá (Ferecrete)
äù÷ äðáîá ìæøá
ìù íéöáøî úåøöååéäì
äîøâ øùà äçì
ãåàî äôå÷ú
ìæøá úåøáèöä
ìù øöåú åðä
(Laterite) èéøèì íâ
äðåëîä Ferecrete -ä .íééøáãî
.äîçå äçì äáéáñá
|
| |
÷ùîî úåéòá
|
| |
|
úåìéòøå úåçéìî
:ïä úåçéçö úåò÷ø÷á
éàì÷çä ÷ùîîä
ìù øúåéá úåçéëùä
úåéòáä ïéá
äé÷ùä ÷ùîî
çåúéô ,íéáçøð
íéçèùá ãåáéòå
÷ùîî ,(íåøáå
ãéøåìë ,ïøúðî
ø÷éòá) úéçìî
úåçéëù úåéñãðä
úåéòá .øúé
úééòøå úåçåø
é"ò äééìáå
ìåç úòåðú ,úåéìåç
úåò÷ø÷á
úéîéë äééìáå
çìîä úééìá
,úåéò÷ø÷ úú
úåéåôòúñä
,ò÷ø÷ä ÷îåò
:ïä úåçéçö úåò÷ø÷á
úåðåéãå ìåç
úæåæú ,úåðåôèù
,(úéîøú úåáçøúäå
äéöæéìèñéø÷
,äéöèøãéä) úéì÷éæéô
and Fookes) äìà úåò÷ø÷
ìù áøä éáçøîä
íééåñéëå úåò÷ø÷
úåèèåîúä ,úåçåø
úøæòá
.(1994 ,Parry
|
| |
|
úåò÷ø÷ ãåîéìì
àåä íâ áåø÷
äéâåìåôøåîåàéâä
òãî ,äñãðääå
ò÷ø÷ä éòãîì
óñåðá
úåðåëú éåæéçá
áø êøò åìå
(p. 45 1993 ,Goudie and Warren ,Cooke) úåçéçö
.äìà úåò÷ø÷
ìù ïééåôéîå
|
| |
äá úåøåù÷ä
úåãâàå äçéçö
ò÷ø÷
|
| |
|
íà øùà úåçéçö
úåò÷ø÷ì úåøåù÷ä
,áèéä úåùøùåî
êà úåøæåî äøåàëì
,úåáø úåéåòè
ïðùé
ìù ï÷ìç .úåò÷ø÷á
äîåìâä úìåëéäî
èòî ÷ø úåöîì
íéìåìò ,úøååéò
äøåöá íäá íéùîúùî
:ìéòì úåøàåúî
åìà úåéåòè
|
| |
äîç ò÷ø÷
|
| |
|
,úåøîì .äãâàä
úà íéîéöòî
íéèøñá øáãîä
úåðåîúá íéòéôåîä
úåìåçäå úåçéçöä
,íåçä
çèùäî 13% ÷ø
,ìåçá äñåëî
øáãîäî 20% éëå
,äðùá ãçà ùãåç
úåçôì íç øáãîäù
äéçîöá íéñåëî
íäå øáãîá øúåéá
úåöåôðä óåðä
úåøåö íä íéøä
.úîàá çéçö
éøáãîä
íééàì÷ç ,íéáçøð
ò÷ø÷ éùåîéù
åá ùé íîåù
øåæàë âöåî
øáãîäù úåøîì
.áùòå äëåîð
.úåøòéå
|
| |
øáãîä "úëì"
|
| |
|
çéçö íéì÷àì
÷ø úãçåéî
äðéà íéòìñ
éáâ ìò äòéôåîä
(Desert varnish)øáãîä úëì
äðéä úéòìñ
"äëì" .íéäåáâ
íéøåæàáå íéôåøè
íéøåæàì íâ
úñçåéîä äöåôð
äòôåú àìà
,ïöîç íò íéáëøúîä
ìæøá ìù íéìøðéî
íò úáìåùîä
(70% èòîë) úéñøç
ìù ÷ã éåñéë
ì"ðä éåôéöä
ìù øåçù åà
íåç ,øåôàä ,íåúëä
éòáö .ïãéñä
úîçôå ïøåö
,ãéñ÷åøãéä
÷øá" ïéáì
"øáãîä äëì"
ïéá úåòèì ïéà
.íéâåìåéáå
íééîéë-íéì÷éñéô
íéëéìäúá íøå÷î
.ïøåö ìù äòé÷ù
éëéìäú ìù øöåú
àåäù "øáãîä
|
| |
úåçéìî
|
| |
|
úåò÷ø÷ .íéñéñáå
íéçìîá úåøéùò
,úåéìåçä úåò÷ø÷ä
ø÷éòá ,úåçéçöä
úåò÷ø÷ä ìë
àì
íéò÷ùîä íäá
íéøåæàá .çìî
ìù äáåè äôéèù
ïëìå íéî ìù
øéäî øåãéç
úåøùôàî úåéìåç
æå÷éð éøåæàá
ãçåéîá úàæ
,íééúåòîùî
úåéäì íéìåëé
"ò÷ø÷ä úöîçä"å
äôéèùä íéáø
ïâà éìåùá
úøöåðä ìåñéôìà
ò÷ø÷ àéä äàöåúä
.éìéòä øâðä
ìë úà íéñôåú
øùà íééìåç
éðâà .éð÷éøôàä
ìäàñáù ìåçä
é÷îòá äçéëùä
äòôåú - åîöò
ïâàá ìåñéèìàå
éìåçä æå÷éðä
åá øùà éà÷éøôàä
äøäñáù ãà'ö
øäðá ìùîì åîë
,íéçåìî ãéîú
íðéà øáãîá
íéøåâñ æå÷éð
.íéîá çìî ìù
äëåîð äîø ìò
äøéîù íéøùôàî
íéáëøåî íééâåìåéá
íéòìáî
|
References
Abrahams, A.D. & A.J. Parsons (1994). Geomorphology of desert
environments. New York: Chapman & Hall. 674 pp.
Balba, A. M. (1995). Management of problem soils in arid ecosystems.
CRC Press. 250 p.
Cooke, R., A. Warren & A. Goudie (1993). Desert geomorphology.
London: UCL Press Limited. 526 pp.
Fookes, P.G. & R.H.G. Parry, eds. (1994). Engineering Characteristics
of Arid Soils. Proceedings of the 1st International Symposium on Engineering
Characteristics of Arid Soils, London, U.K., 6-7 July 1993. Rotterdam:
A.A. Balkema. 441 p.
Spangler, M.G. & R.L. Handy (1982). Soil Engineering. New
York: Harper & Row. 819 pp.
Watson, A. (1989). Desert crusts and rock varnish. In Arid zone geomorphology,
ed. D.S.G. Thomas. pp. 25-55. London: Belhaven Press; New York: Halsted
Press.
Text by Joe Tabor
|
